تهران دال بی انتها

پرفرومنس آرتی به نام شعر اجرایی

محمد آزرم – پرفورمنس آرت، هنری ست بینارشته ای که در حضور مخاطبان شکل می گیرد و می تواند براساس متنی قبلی یا به صورت بداهه و اتفاقی باشد. حتی می توان برای رخداد خود به خودی آن زمینه سازی کرد. پرفورمنس آرت می تواند دعوتی ضمنی از مخاطبان برای مشارکت باشد یا صرفاً با مشارکت آنان شکل بگیرد؛ اما چهار جزء پیوسته دارد: زمان، فضا، بدن و کنش اجرا. به بیان دیگر، حضور در محیط اجرا و ارتباط بین کنش اجراگر یا اجراگران و مخاطبان لازمه ی پرفورمنس آرت است که در مدت زمان اجرا رخ می دهد.

پرفورمنس آرت مفهومی اساساً رقابتی ست: هر تعریف واحدی از آن بیانگر به رسمیت شناختن کابردهای رقیب است. همچون مفاهیمی مثل “دموکراسی” یا “هنر” که سازنده ی اختلاف نظر با خود است. [۱]

معنای این اصطلاح به سنت های پست مدرن در فرهنگ غرب مربوط می شود که از اواسط سالهای دهه ۶۰ تا ۷۰ میلادی از مفاهیم هنر بصری با رویکرد به دیدگاه های «آنتونن آرتو»؛ «جنبش دادا»؛ «جنبش موقعیت گرایان»؛ «جنبش میان رسانه ای فلوکسوس»؛ «هنر چیدمان» و «هنر مفهومی»،  مشتق شده است. پرفورمنس آرت به عنوان آنتی تز تئاتر تعریف شد تا هنر محافظه کار و هنجارهای فرهنگی را به چالش بکشد. پرفورمنس آرت برای مخاطبان تجربه ای مطلوب؛ گذرا و معتبر در رویدادی تکرارناشدنی ست که نمی توان آن را ثبت یا خریداری کرد. [۲]

این که چطور می توان مفاهیم هنرهای تجسمی و هنرهای نمایشی را در پرفورمنس آرت به کار برد، بحث گسترده ای ست؛[۳] اما هنر پرفورمنس همراه با مخاطبانش به راه های جدید و نامتعارفی برای به چالش کشیدن؛ فراروی از قواعد هنرهای سنتی و ارائه تعریف های جدید از چیستی هنر فکر می کند. برای ملموس شدن این بحث مثالی می زنم:

«ابتدای میم» پرفورمنس آرت «علیرضا امیرحاجبی» در کتاب فروشی نشر «هنوز» رخداد مهمی در خوانش‌های بینانشانه‌ای است. در این پرفورمنس که ایده امیرحاجبی برای خوانش شعر تهران از کتاب شعر «هوم» اثر خود من است، دو آکورد پیاپی تکرار می‌شوند تا یک قطعه مینی‌مال شکل بگیرد و هم‌زمان پرفورمر شروع به خواندن کلمات «آدم‌ها» و «ماشین‌ها» از روی ۵۹۴ برگه سفیدی می‌کند که چیزی روی آنها نوشته نشده است.  موسیقی مینی‌مال این پرفورمنس با القای حس تکرار و یک‌نواختی، حرکت دست پرفورمر در برداشتن برگه‌های سفید و بیان کلمات او را پوشش می‌دهد و فضایی از ملال مکانیکی، خلق می‌کند. ایده خواندن از روی ۵۹۴ برگه سفیدی که متناظر با تعداد کلمات در متن شعر چاپ شده و نماد همسانی آدم و ماشین است، کنشی ابزورد است که بر بیهودگی فعالیت و کلمات در شهرهایی مثل تهران تأکید دارد؛ هرچند در این پرفورمنس مخاطب با فضایی خلق‌شده در نظام ارتباطی هنر مواجه است و نه واقعیت شهر تهران.

این اجرا هم، بیانی موسیقایی از شعر تهران ارائه می‌کند و هم، نشان‌دهنده حرکت‌ها و کنش‌هایی است که مابه ازایی رمزگذاری‌شده ‌در شعر چاپ‌شده ندارد و حاصل شهود هنری اجراگران است. شعر تهران در کتاب «هوم»، اثری است کانکریت و کانسپچوال که از دو کلمه «آدم‌ها» و «ماشین‌ها» بافتی تصویری در صفحات کتاب پدید آورده و با القای مفاهیم تکرار و خستگی، چشمان خواننده را معطوف به خود می‌کند.

این تهرانِ زبانی هرگز قصد بازنمایی واقعیت شهر تهران را ندارد و با در پرانتزگذاشتن آدم‌ها و ماشین‌ها و حذف سایر مظاهر شهر، عملی پدیدارشناختی صورت می‌دهد تا تهران زبانی شده، به این دو مفهوم تقلیل یابد. سطر پایانی این شعر در کتاب، بیرون‌رفتن از پرانتز پدیدارشناختی و بیان خوداندیشی و خودآگاهی شعر است: تهران فقط جای تأسف دارد. به‌عبارتی، فقط «تأسف» می‌تواند فاصله بین آدم‌ها و ماشین‌ها را در صفحات کتاب پر کند. در پرفورمنس ابتدای میم، این سطر پایانی غایب بود و به جای آن حیرت و توجه مخاطبان حاضر که خود بخشی از پرفورمنس بودند، جلب‌نظر می‌کرد. شاید اگر این فضای حیرت به مخاطبان القا نمی‌شد، با پرفورمر در بیان کلمات همراهی می‌کردند؛ یا حتی با بیان کلماتی دیگر، همسانی آدم و ماشین را نقض می‌کردند؛ اما تکرار ریتم موسیقی مینی‌مال و کلمات پرفورمر مثل وردی فضا را تخدیر کرده بود و این فضای مشترک ماشین‌گرایی و صوفی‌گرایی است.

این پرفورمنس، هم اجرائی با دقت بی‌نظیر از شعر تهران است و هم تفسیر و ترجمه‌ای بینانشانه‌ای، فعال و مستقل از آنکه قائم به گفتار شعر نیست اما معناهایی را که در رفتار شعر پنهان است، با گذر از حدود متن چاپ‌شده، آشکار می‌کند و خود به اثری با معناهای ضمنی بسیار تبدیل می‌شود. توجه به این نکته حائز اهمیت است، چراکه مخاطبان پرفورمنس لزوما خوانندگان شعر چاپ‌شده در کتاب نیستند و نباید برای حسی که به آنها القا می‌شود، نیازی به پیش‌زمینه داشته باشند.

من در تجربه ای دیگر از شعر تهران و دو شعر دیگر از کتاب «هوم» در گالری دنا اجرایی متفاوت داشتم؛ این اجرا گروهی و تعاملی بود. سه شعر دیداری- مفهومی کتاب هوم یعنی «خواب دیدن» با بیانی آبستره، «تهران» با بیانی مینی‌مالیستی و «Codecod» که شعرعکسی با یک نظام تصویری قراردادی مبتنی بر نظام زبان است، هرکدام به مدت ۱۷ دقیقه اجرا شد. ۱۷ عدد اول است یعنی تنها به خودش و یک تقسیم پذیر است مثل فرم که جز به خودش و یک تقسیم نمی‌شود. ۱۷ ضرب در ۳ می‌شود ۵۱ یعنی عدد ابجد هوم. در اجرای با هوم، ما در شمایل زمانی این ابجد بودیم. در هر سه قسمت بازیگر پنهان اجرا عدد ۱۷ بود که در زمان، موسیقی و تصویر حضوری تأثیرگذار و بنیانی داشت.

اجرای «خواب دیدن» در حضور مخاطب و در تعامل با او فضایـی خیالی را واقعی کرد که در آن صحنه اجرا، اجراکنندگان و مخاطبان حاضر، خواب دیدن جمعی خود را می‌دیدند. خوابی که به خودش و یک تقسیم‌پذیر است مثل اعداد اول. هر عبارت در این اجرا لزوماً همان عبارت چاپی در کتاب هوم نبود و هنگام ادا شدن، لحن و صدای گوینده را با دیگر اصوات و حرکت‌ها می‌آمیخت. در این اجرا نت‌های کشیده و متوالی، اصوات شلوغ و عناصر صوتی اتفاقی مثل صدای مبهم با ضربه‌های غیرمعمول، خواب جمعی حاضران را پر می‌کرد و بر دو دیوار گالری شاهد تصویر خطوطی بودیم که از دو طرف کادر بتدریج اضافه می‌شد و از نیمه اجرا کاسته می‌شد و در پایان به صفحه‌ای سیاه رسید و در سمت دیگر سالن حرکت‌های یوگا ضلع سوم این دو دیوار بود.

در این اجرای شعر، تن حایل شد تا دامنه‎ی زبان گسترده شود؛ چراکه شعر در اجرا همه‎ی آن لایه‌های پیچیده‎ی خود را از دست می‌دهد و از همه‎ی آنچه که ترس از گفتن است فاصله می‌گیرد؛ به همین دلیل اعتقاد داریم حایل تسهیل‌کننده است. جاری شدن زبان بدون هیچ‌گونه احساس ترس، تردید، درنگ، به‌واسطه‎ی حضور سیال تن در فضا و یا شاید بهتر بگوییم رهایی تن از خود، شکل گرفت. حضور تن و نقش حایلی او باعث شد تا همه‎ی مخاطبان به خواب خود تبدیل شوند. [۴]

شکل‌های اجرایی دیگری هم می‌شد برای تهران در نظر گرفت اما تمهید کلی این سه‌گانه نشان دادن مفهومی به نام «آزادی هدایت شده» بود که مخاطبان با تکرار عبارت‌ها در محدوده آن ماندند و هر حرکتی هم که انجام ‌دادند صورت دیگری از همین عبارت‌ها بود حتی وقتی اعتراض کردند یا به شوق و هیجان ‌آمدند. اجرای «تهران» آدم‌ها و ماشین‌هایی را نشان می‌داد که صداها، فریادها و تصادم بین لحن‌ها و آواهایشان همین دو کلمه‌ای بود که ظاهراً برای متمایز کردن آدم‌ها از ماشین‌هاست اما اینجا تمامی زبان و حرکت‌ها را به خود تقلیل داده بود. پردازش صوتی ریتم‌ها، در اواسط اجرا صداهای انسانی را به صورت کاملاً شکسته و روباتیک بیان می‌کرد و بر دو دیوار هم آدم‌ها با ماشین‌ها احاطه شدند و با همنشینی کلمات و همپوشانی آنها آدم‌های ماشینی شکل گرفت.

استحاله‎ی آدم‌ها به ماشین‌ها و ماشین‌ها به آدم‌ها از طریق برداشتن مرزهای زمانی و مکانی ممکن است، در واقع، تن به‌عنوان حایل به گونه‌ای عمل می‌کند که زمان کمّی و عینی دنیای بیرون به زمانِ دفعی و یا رخدادی تبدیل شود؛ یعنی اینکه آنچه که تجربه‎ی ما از زمانِ تهران و ماشین‌ها و آدم‌های آن است، حالا در فرایندی بیناوابسته که مرزهای بین من و مکان و زمان را برداشته است در آن تجربه می‌شود؛ پس حایل یک زمان کنشی را به زمانی دیگر انتقال می‌دهد. اگر نشانه‌شناسی کلاسیک بر اصل تفاوت و تقابل بنا نهاده شد، نشانه-معناشناسی حایلی بر اصل روابط تعاملی، بیناوابسته و هم‌آمیخته‌ی استوار است. [۵]

اجرای «Codecod» که در کتاب هوم، شعرعکسی هیروگلیفی از تصویرهای مختلف بر اساس الگوسازی از نظام الفبا است؛ باید آن را به صدا و آوای مخاطبان تبدیل می‌کرد اما با همان آزادی هدایت شده‌ای که از دو اجرای اول فضای ذهنی‌ حاضران را ساخته بود. در این بخش اجراکنندگان و حاضران به صورت بداهه‌نویسی شروع به نوشتن شعر کردند و بعد از خواندن، نوشته‌های خود را روی تصویر بازتاب شده این شعر عکس ‌چسباندند و نتیجه، نشان دادن قدرت عبارت‌ها و فضای دو شعر اجرایی قبلی بود. در اینجا هم موسیقی براساس عدد ۱۷ شکل گرفت و همراه با آن تصاویر ظاهر می‌شد و از هم می‌پاشید، تکثیر و ترکیب می‌شد و در پایان با اوج گرفتن موسیقی با تصویری مواجه شدیم که پایانی نداشت جز خاموشی سیستم و پایان زمان پرفورمنس شعر.

برای آدم‌هایی که هنوز دلبسته کاغذ‌ هستند، شعر اجرایی غریبه‌ای است که قابل اعتماد نیست. شاید استفاده از کاغذ موجب تصور قطعیت می‌شود: اقتصاد بیان، ماندگاری، پیچیدگی معناها، فضاهای چاپی و این احساس که با دیدن شعر مثل شنیدن آن می‌توان ارتباط برقرار کرد. برای مخاطبی که نمی‌تواند متن شعری را برای درک جزئیاتش، دوباره ببیند و بخواند، این مفاهیم معناهای دیگری پیدا می‌کنند. شعر اجرایی ممکن است معناهای خود را از طنین صدا با تأکیدهای زبان‌شناختی و تمهیدات موزون بگیرد و با حرکت و رفتارهای اجراگر و حتی مخاطبان ترکیب کند اما همین شعر وقتی نوشته شود، با لفاظی‌های تزئینی؛ بیان اصوات و آواها و توضیحات رفتارها و رخدادها حشو به نظر می‌رسد، چرا که شکل تأکیدی کلمات در اجرای زنده در بیشتر موارد روی صفحه زائد و دارای اطناب است. بیشتر شعرهایی که در صفحه نوشته می‌شوند برای خواندن و بازخواندن نوشته شده‌اند و گاهی مثل شعرهای دیداری، شعرهای کانکریت و شعرهای زبان‌مدار، به تعبیری شکل غلیظی از زبان را نشان می‌دهند، گاهی هم مثل شعرهای روایی و شعرهای ایماژیستی، زبان بیشتر نقشی واسطه‌ای دارد و شکل رقیقی از آن در صفحه ذخیره ‌می‌شود. آمار ترجمه شعرهای روایی و شعرهای ایماژیستی به زبان‌های مختلف، این گفته را تأیید می‌کند. اما نوشتن روی صفحه دقیقاً نوشتن برای صفحه نیست. این تصور که همه شعرها یک شکل شفاهی دارند، اشتباه محض است. شعر اجرایی برای حرکت تن ، ارتعاش عصب آوایی انسان و قدرت تخیل او در نظر گرفته شده و نباید با متنی که برای اجرای صحنه‌ای صرفاً روی صفحه نوشته شده، یکی دانسته شود.

منبع

مروری بر کپسول زمان و چند کتاب دیگر پل آستر

هزارتوی درون

ستاره پارسا - کپسول زمان چهارمین زندگی‌نامه‌ی خودنوشت پل آستر است که در سه بخش «گزارش از درونم»، «دو ضربه به سر» و «کپسول زمان» به بازنمایی ذهن کودکی او و وارسی جغرافیای درونش در انزوا می‌پردازد. کودکی، نوجوانی و تلاش‌های او برای رسیدن به هویت و شخصیتی مستقل آن بخش از زندگی پل آستر است که در این کتاب، یعنی چهارمین خودنوشت خود، برای روایت برگزیده است. کپسول زمان در همراهی با کتاب خاطرات زمستان، که در سال ۲۰۱۲ منتشر شده، نوشته شده است. اما تفاوت این کتاب با کپسول زمان در این است که نویسنده درخاطرات زمستان روایت زندگی فیزیکی خود را به‌تصویر می‌کشد و در کپسول زمان رشد روانی نویسنده از کودکی تا نوجوانی بازنمایی می‌شود. استفاده از راوی دوم‌شخص برای روایت این زندگی‌نامه‌ی خودنوشت رنگ‌وبویی داستانی به آن داده. در واقع، اگر بخواهیم نگاهی رمان‌گونه به این کتاب داشته باشیم، به‌راحتی می‌توانیم شباهت‌های بسیاری بین این کتاب، یعنی کپسول زمان، و رمان‌های پل آستر و حتی کتاب‌های دیگری که به عنوان زندگی‌نامه‌ی خودنوشت منتشر کرده است بیابیم. آستر نویسنده‌ای شهودی و درونی است و به همین علت، آثار او عمدتاً خواننده را به یاد کارهای دیگرش می‌اندازد.

هر بخش از این کتاب را می‌توان یادآور یکی از کتاب‌های نویسنده‌اش دانست: بخش اول، که دوران کودکی ساده‌ی او را به‌تصویر می‌کشد، یادآور کتاب دفترچه‌ی سرخ اوست که در سال ۲۰۰۱ منتشر شده. این کتاب نوعی خاطره‌نویسی است که در چهار داستان، هر یک روایت‌هایی از خاطرات نویسنده و دوستانش، است. بخش دوم، که پل آستر آن را به شرح دو فیلم اختصاص داده و از آن‌ها با تعبیر «ضربه‌هایی به سر» یاد می‌کند، رویکردی است که یادآور کتاب دست‌به‌دهان است که در سال ۱۹۹۷ منتشر شده. و بخش سوم نامه‌هایی است که به لیدیا دیویس، عشق دوران جوانی و همسر اولش، نوشته که نشان‌دهنده‌ی احساسات و زندگی عاطفی او در آن دوره است و به تقلید از نثر میلر.

آنچه در کپسول زمان و تقریباً نیمی از رمان‌های پل آستر وجود دارد و آن‌ها را به هم نزدیک می‌کند بحث هویت است: تمام شخصیت‌های رمان‌های آستر به دنبال هویت خود ماجراهایی را دنبال می‌کنند، قهرمانانی که مثل خود او اکثراً نویسنده‌اند و در واقع، می‌توان گفت آستر در هر رمان بُعدی از خود را در معرض اتفاقاتی متفاوت قرار می‌دهد و رمانی متفاوت می‌نویسد؛ مثلاً در رمان شهر شیشه‌ای، شخصیت اصلی رمان دانیل کوئین است که مانند بسیاری از قهرمانان دیگر او نویسنده است. او، که نویسنده‌ی رمان‌های پلیسی است، پس از یک تلفن عجیب درگیر پرونده‌ی استیلمن می‌شود و تا جایی پیش می‌رود که همه‌ی هستی خود را وقف نگهبانی از استیلمن می‌کند و با دغدغه‌های اصلی ذهنی‌اش، یعنی جست‌وجوی هویت و نوشتن، آشنا می‌شود. یا در رمان هیولا، بنیامین ساچز بر اثر انفجار یک بمب دست‌ساز به گونه‌ای متلاشی می‌شود که دیگر قابل شناسایی نیست و سازمان امنیتی در پی کشف هویت اوست. در رمان اتاق دربسته هم راوی داستان دوست دوران کودکی فنشاو است که ناپدید شده و از او نوشته‌هایی بر جا مانده. آستر در این رمان هم جست‌وجوی کارآگاهی را به جست‌وجوی هویت تبدیل می‌کند. و گونه‌ی دیگری از کشف هویت در رمان ارواح، که دومین کتاب از سه‌گانه‌ی نیویورکی اوست، خود را نشان می‌دهد. شخصیتی که در روند جاسوسی در شرایط جدیدی از زندگی قرار می‌گیرد و در نهایت درمی‌یابد که همسایه‌ای که جاسوسی‌اش را می‌کرده در واقع خود اوست.

در تمام این کشف هویت‌ها، نمی‌توان نقش اتفاق، تصادف و شانس را نادیده گرفت، چیزی که خود آستر معتقد است داستان را به بعد طبیعی و واقعی زندگی و دنیایی که در آن هستیم نزدیک‌تر می‌کند. او خود می‌گوید: «دنیا پر از وقایع عجیب است. واقعیت از آنچه ما می‌دانیم بسیار اسرارآمیزتر است و از یک لحظه تا لحظه‌ی بعد هر چیزی ممکن است رخ دهد. امکان دارد باور همیشگی ما نسبت به امور دنیا در لحظه‌ای تغییر کند. به عبارت فلسفی، منظور من تأکید بر قدرت حادثه است»؛ نظیر آنچه در کتاب کپسول زمان تجربه می‌کنیم: آستر در بخش دوم این کتاب، که آن را به مثابه‌ی ضربه‌ای به سر می‌داند، دو فیلمی را روایت می‌کند که در دوران کودکی او نقش بسیار مهمی ایفا می‌کنند، دو فیلم با حوادث عجیب و اسرارآمیز که نقش اتفاق در آن‌ها بسیار پررنگ است و او را به سمت بزرگ‌سالی‌ای با حوادث و تصادفات و شانس‌های دیگر سوق می‌دهد، فیلم‌هایی که در خاطره‌ی کودکی او مانده‌اند، خاطره شده‌اند، نگاه او را به امور دنیا تغییر داده‌اند و تا جایی پیش رفته‌اند که سال‌ها بعد به عنوان بخشی مجزا در چهارمین زندگی‌نامه‌ی خودنوشت او به‌تفصیل آمده‌اند. آستر در بخش اول کتاب معتقد است کودکی‌اش را بدون حادثه گذرانده، یعنی اتفاقی که به معنای حادثه باشد، اما نمی‌تواند نقش جدایی پدر و مادر را در شکل‌گیری آنچه امروز هست نادیده بگیرد. و در نهایت، بخش پایانی کتاب نامه‌های او به لیدیا دیویس است و بیش از پیش می‌توان در آن‌ها به دغدغه‌های جوانی پی برد که در پی کسب هویتی مستقل تلاش می‌کند. حتی در جایی از این نامه‌ها به ناراحتی خود مبنی بر این‌که هنوز به آن استقلال و هویتی که می‌خواهد نرسیده اشاره می‌کند.

هرچند این کتاب را نمی‌توان به طور کامل یک رمان دانست، خواندنش مثل دیگر آثار پل آستر می‌تواند لذت‌بخش باشد. می‌توانم این کتاب را مخصوصاً به نویسندگان جوانی پیشنهاد کنم که مثل خود من نوشتن را به عنوان کار همیشگی‌شان برگزیده‌اند. حتماً با خواندن این کتاب دغدغه‌های مشترک و باورنکردنی‌ای بین خودتان و پل آستر پیدا خواهید کرد.

منبع: انجمن رمان ۵۱

دلیل تنزّل کیفی برخی مجموعه شعر ها

لیلا کردبچه – چه اتفاقی می‌افتد که اغلب شاعران جوان این سال‌ها پس از انتشار اولین مجموعه شعر، سال‌به‌سال از کیفیّت شعرشان کاسته، و به کمیّت اشعار و مجموعه‌هایشان افزوده می‌شود؟
چاپ اولین مجموعه شعر برای شاعران، اولین قدم ورود به دنیای ادبیات مکتوب است و آن‌طورکه پیداست، برای گروهی از شاعران، سخت‌ترین قدم هم هست، و دقیقاً پس از انتشار اولین مجموعه است که شاعران به دو گروه عمده تقسیم می‌شوند؛ گروه نخست، اقلیّتی هستند که خودشان کار خودشان را سخت می‌کنند. یعنی برای رسیدن به این هدف که کارهای بعدیشان تفاوتی کیفی با کارهای سابق داشته باشد و به‌قولی قدمی به جلو برداشته باشند، اساساً به انتشار مجموعۀ بعدی فکر نمی‌کنند، بلکه تمرکزشان را می‌گذارند روی نوشتن شعر خوب، و معتقدند که هروقت کیفیّت و کمیّت کارهایشان به حدّ رضایت‌بخشی رسید، به چاپ مجموعۀ بعد اقدام می‌کنند. امّا متأسفانه این گروه، به‌ویژه در سال‌های اخیر، اقلیّتی انگشت‌شمار را تشکیل می‌دهند که در برابر آن اکثریّتِ بی‌شمار، درصدِ چندان قابل‌توجهی را به خود اختصاص نمی‌دهند.
و امّا آن اکثریّت بی‌شمار، گروهی پرشور و هیاهو و فعّال‌اند که تواناییِ نوشتنِ سالیانه حدود ۶۴ صفحه شعر (و یا حتی بیشتر!) برای انتشار یک مجموعۀ ۷۲ صفحه‌ای (و یا حتی قطورتر!) دارند، فلذا چرا دنیای ادبیات را از مواجهه با آثار درخورشان محروم کنند؟ و البته در این میان، برخی ناشران نیز بی‌تقصیر نیستند؛ ناشرانی‌که وقتی یک مجموعه از یک شاعر چاپ می‌کنند که با توجهی نسبی مواجه می‌شود، دیگر رهایش نمی‌کنند و هرسال از اواخر شهریورماه، هفته‌ای چندبار به شاعر زنگ می‌زنند تا: ۱٫ شاعر اگر هنوز ۶۴ صفحۀ مدنظر را نسروده، دست بجنباند ۲٫ حواسش باشد که اگر چیزی نوشت، خدای‌ناکرده به ناشر دیگری فکر نکند وگرنه حسابش با کرام‌الکاتبین است، و ۳٫ اگر مجموعۀ بعدی‌اش را زودتر نرساند، از آنجاییکه آثار قبلی شاعر در آن انتشارات هستند (و به‌قولی طفلکی‌ها گروگان هستند!)، ممکن است اتفاقات بدی برای چاپ‌های مجدد و پخش آن بیچاره‌ها بیفتد و مثلاً با حذف اسم شاعر و کتاب‌هایش از صفحات مجازی نشر، حتی آن شاعر را از صفحۀ روزگار نیز محو و نیست و نابود کنند!
امّا گذشته از مسائل مذکور، تنزّل کیفی مجموعه شعرهای پس از مجموعه شعر اول شاعران، مسأله‌ای است قابل‌توجه و درخور بررسی. حقیقت این است که مجموعۀ اول اغلب شاعران، حاصل چندسال سرایش، چندین‌بار تغییر مسیر دادن، بهره‌مندی از تجربیات چندسال شاعری، بهره‌مندی از تجربیات و نظرات کارشناسی پیش‌کسوت‌های این عرصه و چه و چه… در طول چندسال، و درنهایت، گزینشی از میان سروده‌های آن چندسال است؛ اتفاقی‌که برای مجموعه‌های بعدی، کمتر می‌افتد. اغلب شاعران جوان سال‌های اخیر، پس از انتشار اولین‌مجموعه و پس از عبور از آن مرحلۀ سختِ برداشتن اولین قدم، هرچه می‌نویسند، برای مجموعۀ بعدی می‌نویسند؛ یعنی بیش از آنکه روی نوشتن شعر خوب تمرکز کنند، روی جمع‌کردن شعرهایشان برای مجموعۀ بعدی تمرکز می‌کنند و همین می‌شود که شاعری‌که اولین مجموعه‌اش مجموعه‌ای متنوع شامل تجربیات و لحظات شاعرانۀ مختلف بوده و کیفیّت اشعارش خبر از گزیده‌کاری سخت‌گیرانه‌ای می‌داده، به جایی می‌رسد که مثلاً می‌گوید «در دریای چشم‌هایت غرق شده‌ام» و همین یک سطر، یک صفحه از آن ۶۴ صفحۀ معروف را پر می‌کند!

منبع : روزنامه قدس/ شنبه ۲۷ اسفند ۱۳۹۴

مثل حمید حمیدی نباشید!

لیلا کردبچه – در اینکه پای ما ایرانی‌ها به هر فضای مجازی که می‌رسد، کاربری آن را یکسره تغییر داده و از آن به‌گونه‌ای استفاده می‌کنیم که گاهی حتی عقل مؤسسان آن فضا که هیچ، عقل جن هم به آن نمی‌رسد، شکی نیست. مثلاً خیلی طبیعی است که از فضاهایی چون وبلاگ و فیس‌بوک و تلگرام و اینستاگرام و… به‌جای ثبت و انعکاس برخی لحظات زندگی به‌روایت تصویر یا کلام، برای معرفی و تبلیغ فلان کافه و یا فلان برند پوشاک کودکان و… استفاده کنیم، و باز خیلی طبیعی است که مثلاً هنرمندانمان از این فضاها برای گزارش لحظه‌به‌لحظه فعالیت‌های هنری و جلساتشان استفاده کنند. اما چیزی‌که در این میان عجیب است، تبلیغات برخی تولیدات فرهنگی است که با آن‌ها به‌مثابه کالایی اقتصادی برخورد می‌شود و گاهی این تبلیغات با مضحک‌ترین شیوه‌های ممکن صورت می‌گیرد.
در اینکه برخورد با شعر، به‌عنوان کالایی اقتصادی اساساً اشتباه است، شک نداریم، اما بررسی شیوه‌های تبلیغ شعر، همین کالای به‌زعم برخی اقتصادی در فضای مجازی نیز خالی از لطف نیست.
اساساً تبلیغ شعر در فضای مجازی به دو شیوۀ عمدۀ آشکار و پنهان صورت می‌گیرد. در شیوۀ آشکار، صاحب اثر، ناشر اثر، دوستان صاحب اثر، و برخی مخاطبان اثر به معرفی اثر (اشعار) مذکور می‌پردازند که درصورت افراط در معرفی، رنگ‌وبوی تبلیغ به خود می‌گیرد. امّا در شیوۀ پنهان، از آنجایی‌که معرفی‌کننده یا تبلیغ‌کنندۀ اثر، شخصی حقیقی و با نام حقیقی نیست، افراط بیشتری در معرفی و تبلیغات به چشم می‌خورد. در حال‌حاضر شناخته‌شده‌ترین شیوۀ پنهان تبلیغات شعر در فضای مجازی، ساخت صفحات مختص شعر است؛ به این شکل که صفحه‌ای برای درج اشعار زیبا می‌سازند، اما در آن عملاً به تبلیغ یک یا چند شاعر خاص می‌پردازند.
بررسی چندساعته فضاهای مجازی، از رشد روزافزون این‌قبیل صفحات و گروه‌ها کانال‌ها و… که اغلب توسط خود شاعران، اما با نام‌هایی مستعار ایجاد شده‌اند، خبر می‌دهد که مخاطبان را با خیل عظیم نام‌هایی چون شعر ناب، شعر امروز، عطر شعر، بوی شعر، شعر مدرن، شعروگرافی، کافه شعر، چند جرعه شعر و…. مواجه می‌سازد. اما دقت و تأمل در اشعار انتخابی در صفحات مذکور، به‌راحتی و به‌سرعت می‌تواند مخاطب را درصورتی‌که آشنایی مختصری با شعر امروز داشته باشد، به نتایج جالبی برساند.
فرض کنید شاعری با نام فرضیِ «حمید حمیدی» صفحه‌ای یا کانالی با عنوان «بهترین‌شعرها» بسازد. در این‌صورت ترتیب احتمالیِ شعرهای مندرج در صفحه چنین خواهد بود: مهدی اخوان‌ثالث ـ فروغ فرخزاد ـ شفیعی‌کدکنی ـ شهریار ـ حمید حمیدی ـ هوشنگ ابتهاج ـ یدالله رؤیایی ـ فریدون مشیری ـ احمد شاملو ـ حمید حمیدی ـ سهراب سپهری ـ منوچهر آتشی ـ سیمین بهبهانی ـ شمس‌لنگرودی ـ حمید حمیدی ـ حافظ موسوی ـ نادر نادرپور ـ نیمایوشیج ـ حسین منزوی ـ حمید حمیدی ـ حمید مصدق ـ محمدعلی بهمنی ـ سیدعلی صالحی ـ قیصر امین‌پور ـ حمید حمیدی و…
نکتۀ جالب‌توجه دیگری که در بررسی این‌قبیل صفحات خود را نشان می‌دهد این است که در صفحات مذکور اثری از شعر رقیبان و دشمنان حمید حمیدی‌ها، و حتی فراتر از آن، در اغلب موارد نشانی از شعر هیچ شاعر جوان و حتی زندۀ دیگری در این صفحات نمی‌بینید!

منبع : روزنامۀ قدس ۳۰ خرداد ۱۳۹۵

اندرباب ملاک انتخاب مجموعه شعر

(قسمت چهارم)

لیلا کردبچه – در هفته‌های پیش به سردرگمی مخاطبان برای انتخاب مجموعه‌ شعر خوب پرداختیم و برخی مسائل که منجر به بی‌اعتمادی مخاطبان به اطلاع‌رسانی‌های فضای مجازی، معرفی‌ها و نقدهای مطبوعاتی، و نیز شمارگان و نوبت چاپ‌های مجموعه‌های شعر شده را بررسی کردیم و از سویی به تأثیر مثبت انتخاب مجموعه‌ شعرها به‌عنوان برگزیده در جایزه‌های ادبی پرداختیم و گفتیم که مطرح‌شدن یک کتاب در یک جایزۀ معتبر ادبی تا چه حد می‌تواند بر دیده‌شدن آن کتاب توسط مخاطبی که دنبال اثر خوب می‌گردد تأثیر بگذارد. این هفته نیز به تأثیر پیشنهادهای دوستانه بر تصمیم‌گیری مخاطبان و انتخاب مجموعۀ شعر می‌پردازیم.
خیلی طبیعی است که دوستانتان از سلیقۀ هنری و ادبی شما تا حدّ زیادی آگاه باشند و مثلاً وقتی فیلمی می‌بینند یا قطعه‌ای موسیقی می‌شنوند یا کتابی می‌خوانند، بتوانند حدس بزنند که شما بعد از مواجهه با آن اثر، چه حسّی خواهید داشت. بنابراین پیشنهادهای دوستانه را در نزدیک شدن به آثار هنری و ادبی دست‌کم نگیرید. البته باید دید که تا چه حد به سلیقه و نوع نگاه و جهان‌بینی دوستانتان ایمان دارید.
اگر دوست کتابخوانی دارید که سلیقۀ ادبی و هنری مشترک یا تقریباً مشترکی با شما دارد، وقتی می‌گوید به‌تازگی آخرین مجموعه‌شعر یکی از شاعران را خوانده و به نظرش کار خوبی بوده و فکر می‌کند شما هم اگر آن را بخوانید خوشتان می‌آید، یقین داشته باشید که از خواندن آن کتاب پشیمان نمی‌شوید. چرا؟ چون دوستتان، مخصوصاً اگر جهان اندیشگی و سلیقه‌اش را بشناسید و جهان اندیشگی و سلیقه‌تان را بشناسد، می‌دانید که دروغ نمی‌گوید. می‌دانید که نفعی در تبلیغ مجموعه‌شعر مورد نظر ندارد، می‌دانید که دوست شاعر موردنظر نیست، می‌دانید که دشمنِ رقیبِ شاعر موردنظر نیست، می‌دانید که مبلّغ ناشر کتاب مذکور نیست، می‌دانید که قرار نیست پس از معرفی و تبلیغ آن کتاب، صاحب اثر در مقام جبران برآمده و اثر او را معرفی و تبلیغ کند و…
در این میان، به افرادی که خود در زمینۀ شعر دستی بر آتش دارند و چیزی می‌نویسند یا حتی در مراتبِ بالاتر، شاعرند و صاحب تألیف، البته نمی‌توان اعتماد چندانی کرد؛ چراکه این گروه از افراد، همواره سلیقۀ خود را (نه به‌عنوان خواننده و مخاطب، بلکه به‌عنوان شاعر و خالق اثر) إعمال می‌کنند و معمولاً شعری و مجموعه‌شعری را می‌پسندند که با سلیقۀ آن‌ها هنگام آفرینش شعر، نزدیکی بیشتری داشته باشد. پس بدیهی است که از خواندن اثری لذت ببرند که از جهاتی شبیه اشعار خودشان است، و طبیعی است که چنین آثاری را به دوستانشان معرفی کنند. پس اگر دوستی دارید که شاعر عاشقه‌سراست، از او انتظار نداشته باشید که در زمینۀ معرفی مجموعه‌شعر آیینی خوب به شما پیشنهاد خوبی بدهد، یا اگر دوست غزلسرایی دارید، پیشنهادهایش را در زمینۀ معرفی مجموعۀ سپید خوب چندان جدی نگیرید، چراکه با تجربۀ یک‌عمر تمایل به سنت، به شعر مدرن نگاه می‌کند.
امّا با تمام این تفاسیر، و با بحث دربارۀ شیوه‌های گوناگون معرفی و شناخت مجموعه‌شعرهای خوب، باید بپذیریم که معرفی‌ها و پیشنهادهای دوستانه، حتی اگر مانند انتخاب آثار در جایزه‌های ادبی، متکی بر دانش ادبی و ذوق زیباشناسیِ سطح بالایی نباشد، از صمیمیّت و صداقتی قابل‌توجه برخوردار است و علاوه بر آن، تکیه بر شناخت سلایق فردی شما دارد.

منبع : روزنامه قدس / شنبه ۱۵ اسفند ۱۳۹۴

اندرباب ملاک انتخاب مجموعه شعر

(قسمت سوم)

لیلا کردبچه – در دو هفتۀ گذشته به سردرگمی مخاطبان برای انتخاب مجموعه شعر خوب پرداختیم و برخی مسائل که منجر به بی‌اعتمادی مخاطبان به اطلاع‌رسانی‌های فضای مجازی، معرفی‌ها و نقدهای مطبوعاتی، و نیز شمارگان و نوبت چاپ‌های مجموعه‌های شعر شده را بررسی کردیم. این هفته نیز به تأثیر برگزیده‌شدن کتاب‌های شعر در جوایز ادبی بر تصمیم‌گیری مخاطب می‌پردازیم.
در حال‌حاضر در طول یک‌سال، جوایز ادبی کمی هستند که به‌طور ویژه به بررسی کتاب‌های شعر می‌پردازند؛ مانند جایزۀ جشنوارۀ بین‌المللی فجر که بدون مرزبندی، همۀ کتاب‌های ارسالی و یا منتشرشدۀ یک‌سال را بررسی می‌کند، جایزۀ خبرنگاران که بدون‌جهت‌گیری، مجموعه‌شعرها را در دو گروه منتشرشده و منتشرنشده، مورد ارزیابی قرار می‌دهد، جایزۀ گام اول که به بررسی نخستین کتاب‌های مؤلفان اختصاص دارد، جایزۀ پروین اعتصامی که به بررسی تألیفات زنان می‌پردازد، جایزۀ کتاب‌سال غزل که منحصراً مجموعه‌غزل‌ها را بررسی می‌کند، جایزۀ قلم زریّن که بخشی از آن به کتاب‌های شعر اختصاص دارد، جایزۀ شعر شاملو که صرفاً مجموعه‌شعرهای سپید را داوری می‌کند و فعلاً دورۀ اول خود را گذرانده و…
بنابراین در طول یک‌سال، با توجه به تعداد جوایز ادبی در حوزۀ شعر، چنان‌که هر کتابِ منتخب، تنها در یکی از جوایز برگزیده شده باشد، و چنان‌که هریک از جوایز، سه رتبۀ اول و دوم و سوم را معرفی کند، مخاطب با حدود بیست مجموعه‌شعر و یا کمتر(درصورت حضور برخی کتاب‌ها در چند جایزه) مواجه خواهد بود که یقیناً از غربال افراد ذی‌صلاح در عرصۀ داوری شعر گذشته و تا حدّ بسیار زیادی، گزینه‌هایی قابل‌قبول برای انتخاب هستند. البته در این میان باید به مرزبندی در برخی جوایز نیز توجه داشت، چنان‌که برگزیدۀ کتاب سال غزل و یا جایزۀ شاملو را نمی‌توان بهترین مجموعه‌شعر سال دانست، بلکه باید آن را بهترین مجموعۀ غزلِ شرکت‌داده شده، و بهترین مجموعه‌شعر مدرنِ شرکت‌داده شده دانست. و باز باید در تمامیِ جوایز به سلیقۀ داوران نیز توجه کرد.
امّا از آنجایی‌که پس از هر جایزۀ ادبی، عملاً چندنفر از نتایج راضی‌اند و به‌تعداد دیگر شرکت‌کنندگان، با افراد ناراضی مواجهیم، طبیعی است که ماهیّت جایزه، سلامت داوری، صلاحیّت داوران، و کیفیّت آثار برگزیده از جانب خیل عظیم ناراضیان زیرسؤال برود، امّا حقیقت این است که علی‌رغم دیگرگونه جلوه‌دادنِ ماجرا از طرف ناراضیان، جوایز ادبی از چنان بازخوردی در جامعۀ ادبی برخوردارند که حتی برخی شکست‌خوردگان میدان نیز نمی‌توانند بُعد خبری جوایز را از دست بدهند و پس از برگزاری جوایز، سعی می‌کنند با درست‌کردن جنجال‌ و ناسزاگفتن به داوران و برگزیدگان و شرکت‌کنندگان و… خود را برای مدتی کوتاه در صدراخبار و حواشی نگه‌دارند، و حتی پس از برگزاری داوری اولیه و حذف کتابشان از ادامۀ روند داوری، اعلام انصراف کنند؛ یعنی‌که پیش از آنکه ما را رد کنند، خودمان کنار کشیده بودیم!
برخی شاعران هم که از اساس تکلیفشان مشخص است. این گروه یکی‌دوسال بعد از تعلق یک‌جایزه به شاعری دیگر، تمام حواشی خبری جایزۀ آن سال را فراموش کرده، قد علم می‌کنند و می‌گویند ما برگزیدۀ فلان جایزه بودیم! والسّلام!
در هفتۀ آتی به تأثیر پیشنهادهای دوستانه بر انتخاب مجموعه‌ شعرها می‌پردازیم.

منبع: روزنامۀ قدس/ شنبه ۸ اسفند ۱۳۹۴

اندرباب ملاک انتخاب مجموعه شعر

(قسمت دوم)

لیلا کردبچه – بحث بر سر سردرگمی مخاطبان شعر برای انتخاب مجموعه شعر خوب است، آن هم در شرایطی‌که سالانه تعداد انبوهی مجموعه‌ شعر به بازار کتاب اضافه می‌شود. هفتۀ گذشته در همین ستون به برخی مسائل که منجر به بی‌اعتمادی مخاطبان به اطلاع‌رسانی‌ها و تبلیغات صفحات مجازی، و نیز معرفی‌ها و نقدهای مطبوعاتی شده پرداختیم و این هفته نیز به مسألۀ توجه به تیراژ و نوبت چاپ مجموعه‌شعرها به‌عنوان مسأله‌ای تأثیرگذار بر تصمیم‌گیری مخاطبان می‌پردازیم.
مخاطب امروز حق دارد تیراژهای بالای مجموعه‌شعرها و نیز تعداد دفعات چاپ یک مجموعه را ملاک قابل‌قبول بودنِ یک مجموعه بداند. به هرحال وقتی ۱۱۰۰ نفر مخاطب، مجموعه‌ای را خریده‌، چاپ اوّل مجموعه را تمام کرده، و کتابی را به چاپ دوم رسانده‌اند، مخاطب احتمالیِ سخت‌گیر ما هم اگر هزاروصدویکمین نفری باشد که آن کتاب را می‌خرد، احتمالاً پشیمان نخواهد شد. امّا حقیقت این است که عملکرد برخی شاعران و ناشران در چندسال اخیر نشان داده که نمی‌توان به این قبیل اعداد و ارقام هم اعتماد چندانی داشت، و حتی اگر اعداد و ارقام هم درست و قابل‌اعتماد باشند، به چاپ‌های بعدی رسیدنِ اثری، لزوماً به‌معنیِ خریدن تمامیِ شمارگان حقیقی توسط مخاطب حقیقی نخواهد بود.
در چندسال گذشته، شاید افزایش تعداد شاعران یا افرادی‌که تمایل به داشتن کتاب شعر داشته‌اند باعث شده که ناشران با توجه به پیش‌بینی وضعیّت این قبیل کتاب‌ها در بازار نشر، اصرار به پایین آوردن شمارگان چاپ کتاب‌ها داشته‌ باشند. پیشنهادی‌که البته پس از مدت کوتاهی، به‌شدت مورد توجه شاعران تازه‌کار، و متأسفانه حتی برخی شاعران مطرح قرارگرفت. چرا؟ چون به فروش رسیدنِ ۲۰۰ نسخه از یک مجموعه‌شعر، به زمانی حدوداً یک‌پنجمِ زمانِ به فروش رسیدن ۱۱۰۰ نسخه نیاز دارد، لذا مجموعه‌شعری که به‌طور احتمالی در ۶ ماه به چاپ دوم می‌رسیده، در همان مدت‌زمان شش‌ماهه به چاپ ششم می‌رسد و این یعنی که «من بهترین شاعرم و این را خودم نمی‌گویم، مخاطبانم می‌گویند!». از سویی شاعران تازه‌کاری هم که از پیش می‌دانند با استقبالی از سوی مخاطبان مواجه نخواهند شد، ترجیح می‌دهند ۲۰۰ نسخه کتاب روی دست خودشان یا ناشر بماند، نه ۱۱۰۰ نسخه.
امّا برخی شاعران تازه‌کار یا متوسط هم هستند که مجموعه‌شعرشان شمارگان واقعی دارد و واقعاً پس از مدت‌زمان کوتاهی، چاپ اولشان تمام شده و به چاپ دوم، و پس از مدتی به چاپ سوم و… می‌رسد. امّا مخاطب با اتکا به همین شمارگان واقعی و نوبت چاپ‌های واقعی هم وقتی یک نسخه از چهارمین نوبت چاپ کتاب مذکور را می‌خرد، باز می‌بیند مغبون واقع شده است. در حلّ این معما باید گفت متأسفانه برخی شاعران، با استفاده از ارتباط‌ها و به‌قول خودشان کانال‌هایی‌که دارند، کتابشان را به‌سرعت می‌فروشند، بدون اینکه واقعاً کتابشان به دست مخاطب رسیده باشد. امّا چگونه؟ این روش، خود زیرشاخه‌های بسیاری دارد. مثلاً حدود دو ماه پیش، یکی از شاعران تازه‌کار، مجموعه‌‌شعری منتشر کرد که در هر صفحۀ آن می‌شد به‌راحتی چهارپنج غلط فاحش دستوری پیدا کرد. شاعر مذکور بلافاصله پس از دریافتِ ۷۰۰ نسخۀ منتشرشده، با یکی از نامزدهای انتخاباتی شهرش وارد مذاکره شد و توانست هر ۷۰۰ نسخۀ کتابش را یکجا به او بفروشد تا او کتاب را بگذارد در پکیج هدیۀ تبلیغاتی‌اش. در همین زمان، نامزد انتخاباتی دیگری هم در یکی از شهرهای مجاور، جواب سلام دوست شاعرمان را داد، و هفتۀ بعد چاپ دوم مجموعۀ مذکور، بازهم با شمارگانِ واقعیِ ۷۰۰ نسخه از چاپخانه بیرون آمد، چون احتمالاً دومین نامزد انتخاباتی هم توجیه شده بود که باید دقیقاً ۷۰۰ عدد پکیج هدیۀ تبلیغاتی تهیه کند. فلذا چاپ سوم مجموعۀ مذکور هم برای قرارگرفتن در پکیج دیگری، به‌زودی منتشر می‌شود، و مخاطبِ بیچاره فکر می‌کند کتابی که در سه ماه به چاپ سوم رسیده، لابد اتفاقی شگرف است در عالم ادبیات.
در هفتۀ آتی به تأثیری‌که برگزیده‌شدن کتاب‌های شعر در جوایز ادبی بر تصمیم‌گیری مخاطب می‌گذارد خواهیم پرداخت… ادامه دارد…

منبع : روزنامۀ قدس/ شنبه ۱ اسفند ۱۳۹۴

اندرباب ملاک انتخاب مجموعه شعر

(قسمت اول)

لیلا کردبچه – در شرایطی‌ که سالانه تعداد انبوهی مجموعه شعر به بازار کتاب اضافه می‌شود، در شرایطی‌ که هر هفته در فضای مجازی، تعداد بسیاری از شاعران خبر از انتشار کتاب تازۀ خود می‌دهند، در شرایطی‌ که با ترافیک جلسات نقد و رونمایی مجموعه شعر ها مواجهیم، و در شرایطی‌که کتاب به‌ عنوان یک کالای فرهنگی، شبیه به یک کالای کاملاً غیرفرهنگی، به بدترین شکلِ ممکن تبلیغ می‌شود، تکلیف مخاطب سردرگم میان این انبوهی از کالاهای تولیدی را چه‌کسی روشن خواهد کرد؟ چه‌کسی صلاحیّت معرفی اثر خوب را به او خواهد داشت؟ و اگر آن مخاطب بخواهد به سلیقۀ دیگران اعتماد نکند و خودش یک‌تنه وارد میدانِ انتخاب بشود، آیا گذشته از مسألۀ مهم خالی‌ بودنِ جیب در اغلب مواقع، وقتش اجازه می‌دهد همۀ آثار منتشرشده را تهیه و مطالعه کند؟ یقیناً مخاطبان برای صرفه‌جویی در وقت و هزینۀ خود، دنبال راهکارهایی برای رسیدن به مجموعه شعر خوب هستند. امّا چه راهکارهایی؟
برخی از مخاطبان، صفحات مجازی را رصد می‌کنند تا در جریان تازه‌های نشر و احتمالاً بهترین‌های نشر قرار بگیرند. امّا آیا گردانندگان اغلب صفحات مجازی، افرادی غیر از صاحبان آثارند؟ و طبیعی است که هر شاعری وقتی اثرش را معرفی می‌کند، نگوید شعر من بد است. مسأله‌ای هم که متأسفانه در چندسال اخیر خیلی باب شده و اعتماد مخاطبان به فضای مجازی را تا حدّ زیادی از بین برده، تبلیغات زنجیره‌ای است؛ به این معنی‌ که تعدادی از شاعران، مثلاً چهارنفر باهم ائتلاف کرده و طیِ یک دورۀ زمانی، هریک از آن‌ها، مجموعه شعر سه‌ نفرِ دیگر را در صفحه‌اش معرفی می‌کند و طبیعی است که مخاطب وقتی تبلیغ کتاب نفر اول را در صفحۀ نفر دوم، و تبلیغ کتاب نفر دوم را در صفحۀ نفر اوّل می‌بیند، می‌فهمد قضیه چیست! مخاطبِ کتابخوان این جامعه است، بچه که نیست که بشود با این چیزها فریبش داد. از طرفی دیگر، برخی تجربیات در این عرصه، مخاطب را به‌شدت به این فضا بدبین کرده است. مخاطبانی بوده‌اند که با معرفی کتاب شاعر در صفحۀ همان شاعر که اتفاقاً صفحۀ پروپیمانی هم داشته، به غرفۀ محل عرضۀ مجموعۀ آن شاعر مراجعه کرده، شاعر را دیده و کتاب را پسندیده‌اند و امضاء هم گرفته‌اند. امّا در فاصلۀ چندمتریِ شاعر تا صندوق، از آنجایی‌که وقت طلاست، چندصفحه‌ای از کتاب را خوانده، و درنهایت به‌طور پنهانی، کتاب امضاشده را گذاشته‌اند کنار صندوق و گریخته‌اند! و از آن پس به دوستانشان گفته‌اند که گول این تبلیغات مجازی و این صفحه‌های پر از لایک و فالوئر را نخورید!
برخی دیگر از مخاطبان، نقدهای مطبوعاتی را رصد می‌کنند. اوضاع رصدکردنِ نقدهای مطبوعاتی برای پیداکردن مجموعه شعر خوب، به‌ مراتب بهتر از رصدکردن فضای مجازی بود، تا اینکه سروکلۀ رفقای ائتلاف‌چی پیدا شد. نفر اول روی کتاب نفر دوم، نفر دوم روی کتاب نفر سوم، نفر سوم روی کتاب نفر چهارم، و نفر چهارم روی کتاب نفر اول نقد نوشت، و دستِ برقضا همه از کتاب‌های هم تعریف کردند و معلوم شد که این چهارنفر، آمده‌اند که ادبیات را زیرورو کنند. امّا از آنجایی‌که مخاطب امروز، مخاطب باهوشی است، این شیوه هم خیلی زود لو رفت. شگرد دیگرِ شاعران و منتقدان در این زمینه، پول‌دادن و پول‌گرفتن بود که ناگفته پیداست که نتیجۀ آن، نقدهای بسیار مثبت و تحسین‌آمیز است. نقدهای رفاقتی هم که دیگر جای خود دارد. کافی است شاعری در نشریه‌ای، دوست و آشنایی داشته باشد، تا تعدادی از کلماتِ یکی از صفحه‌های آن روزنامه به مجموعه شعر او اختصاص پیدا کند. پس اعتماد کامل به نقدهای مطبوعاتی هم تاحدودی از بین رفت، اگرچه هنوز خواندن نقدهای مطبوعاتی، یکی از شیوه‌های قابل‌اعتماد برای انتخاب مجموعه شعر است.
برخی دیگر از مخاطبان هم… ادامه دارد…

منبع: روزنامۀ قدس/ شنبه ۲۴ بهمن ۱۳۹۴